Trong khi gần 1 tỷ người bị suy dinh dưỡng hoặc đang trong tình trạng mất an ninh lương thực nghiêm trọng, thì gần 1/3 sản lượng thực phẩm trên thế giới bị lãng phí.

Nhật báo Le Figaro cho rằng có một nghịch lý hiện đang tồn tại, đó là trong khi gần 1 tỷ người bị suy dinh dưỡng hoặc đang trong tình trạng mất an ninh lương thực nghiêm trọng, theo số liệu của Tổ chức Lương thực vào Nông nghiệp Liên hợp quốc (FAO), thì gần 1/3 sản lượng thực phẩm trên thế giới bị lãng phí.

Cụ thể, hơn 30% sản lượng lương thực của hành tinh đã bị hết hạn hoặc bị vứt bỏ trước khi đến tay người tiêu dùng. Lucie Basch, người đồng sáng lập ứng dụng chống lãng phí thực phẩm Too Good to Go, thậm chí đã đánh giá rằng tình trạng này có xu hướng xấu đi trong những năm gần đây, khi tỷ lệ này lên tới 40%”. 
Theo FAO, trong năm 2015, con số này tương ứng với 1,3 tỷ tấn lương thực, thực phẩm bị vứt bỏ, tương đương hơn 1.000 tỷ euro. Thêm vào đó, quá trình sản xuất thực phẩm chưa từng được tiêu thụ này đã tạo ra khoảng 10% lượng phát thải khí nhà kính toàn cầu.
Lãng phí thực phẩm là vấn đề không của riêng ai. Hiện tượng lãng phí lương thực, thực phẩm không chỉ diễn ra ở các nước phát triển, nơi người tiêu dùng có “quá nhiều lựa chọn – hyperchoice”, mà cả ở những nước nghèo ở châu Phi, nơi thường xuyên bị nạn đói đe dọa.
Đóng góp vào sự lãng phí này, các nước công nghiệp phát triển ở châu Á chiếm đến 28%, Nam Á và Đông Nam Á (19%), châu Phi (17%), châu Âu (17%), và Mỹ (12%) và Mỹ Latinh (7%).
Nguyên nhân của sự lãng phí rất khác nhau
Theo Ademe, cơ quan môi trường của Pháp, người tiêu dùng là những “người lãng phí” nhất ở nước này khi có đến 33% lượng thực phẩm bị vứt đi nằm trong tủ lạnh của các gia đình, hoặc trên đĩa ăn của thực khách ở nhà hàng. Tỷ lệ này ở các cơ sở sản xuất là 32%, ở các nhà máy là 21% và cửa hàng thực phẩm là 14%.
Tại Mỹ, người tiêu dùng và nhà hàng tạo ra gần 60% lượng thực phẩm lãng phí của nước này. Ngược lại, tại các quốc gia ít công nghiệp hóa thì tình trạng lãng phí lương thực lại diễn ra phổ biến trên đồng ruộng với 36% ở vùng châu Phi cận Sahara và 33% ở Mỹ Latinh.
Để bảo đảm sự phát triển bền vững, các mô hình nông nghiệp và chế biến nông sản thực phẩm của tương lai sẽ phải giải quyết vấn nạn này. “Trên thực tế, nếu không lãng phí thì chúng ta có đủ lương thực để nuôi sống 10 tỷ người”, Éric Archambeau, người sáng lập quỹ đầu tư tác động Astanor Ventures, khẳng định.
Ông Éric Archambeau muốn nhắc nhở mọi người rằng cuộc chiến chống lại sự lãng phí này thực sự là một thách thức mang quy mô toàn cầu, đòi hỏi một chiến dịch được tiến hành đồng bộ từ nông trại đến đĩa ăn.
Ít được đề cập đến trước đó, chủ đề này đã trở nên nổi bật trong các cuộc tranh luận ở các cơ quan quốc tế từ những năm 1980. Các mục tiêu đầy tham vọng đã được đặt ra. Năm 2015, Liên hợp quốc đã đưa ra một lộ trình nhằm giảm một nửa lượng thực phẩm lãng phí trên đầu người, đồng thời hạn chế sự lãng phí thực phẩm trên tất cả các khâu, từ phân phối đến tiêu dùng.
Pháp cũng muốn đạt mục tiêu tương tự vào năm 2025 đối với các cửa hàng và nhà hàng, và năm 2030 đối với người tiêu dùng và nông dân.
Các giải pháp chống lãng phí
Nếu câu hỏi về vấn đề này được đặt ra ở quy mô toàn cầu, thì câu trả lời lại được đưa ra ở các cấp độ khác nhau, tùy theo khu vực và phương thức sản xuất.
Để giảm thất thoát trên các cánh đồng, hoặc sau khi thu hoạch, những năm gần đây, những người theo đuổi quan điểm chống lãng phí đã đẩy mạnh hoạt động nâng cao giá trị những nông sản không đủ tiêu chuẩn đặt trên kệ hàng.

Ví dụ như chuỗi cửa hàng chống lãng phí (NOUS anti-gaspi) ra đời vào năm 2018. Các cửa hàng này không chỉ tiếp nhận và cung cấp các sản phẩm có thời hạn sử dụng ngắn hoặc rau không đáp ứng tiêu chuẩn phân phối trên thị trường, mà còn truy ngược lại toàn bộ chuỗi cung ứng thực phẩm để tìm kiếm lượng thực phẩm mà các nhà sản xuất hoặc nhà công nghiệp loại bỏ trước khi đóng gói chúng, với mục tiêu là bán hàng giá rẻ dưới thương hiệu riêng của mình.
Charles Lottmann, người đồng sáng lập “NOUS anti-gaspi”, cho biết: “Chính công đoạn sản xuất là nơi tạo ra một nửa sản lượng lãng phí lương thực, thực phẩm ở Pháp”. Tuy nhiên, cuộc chiến chống lãng phí không chỉ giới hạn trong việc thu mua lại những loại rau chất lượng xấu.
Với 25 cửa hàng, thương hiệu “NOUS anti-gaspi” tuyên bố mỗi năm “tiết kiệm được” 18.000 tấn, trong tổng số 10 triệu tấn thực phẩm lãng phí ở Pháp. “Thành công của dự án trên hết là cho thấy sự lãng phí nằm ở khâu chế biến và nếu điều này được quan tâm sẽ góp phần đẩy mạnh chiến dịch chống lãng phí”, nhà sáng lập “NOUS anti-gaspi” bày tỏ hy vọng.
Trong khi đó, một số doanh nghiệp khác lại hướng vào hoạt động nâng cao giá trị sử dụng của các phế phẩm. Công ty Sunt của Hà Lan là một ví dụ. Công ty này đang xử lý loại thực phẩm bị lãng phí nhất trên thế giới là chuối, trong đó mỗi năm có đến một nửa trong số 100 triệu tấn chuối được sản xuất bị bỏ đi.
Quá nhỏ, quá to, quá cong vẹo hoặc lẻ loi, rất nhiều lý do để thải loại những quả chuối có chất lượng không phải là kém, nhưng mẫu mã không đạt yêu cầu để có mặt trên các kệ hàng của siêu thị. Những quả chuối bị loại này đã được công ty khởi nghiệp Sunt sử dụng để làm những chiếc bánh chuối thơm ngon. Công ty này còn mở rộng để sản xuất nhiều mặt hàng khác như mứt, hoa quả xay nhuyễn hay sữa chua hoa quả…
Nằm gần các cánh đồng, một số công ty khởi nghiệp khác đã sử dụng nông sản hoặc phế thải nông nghiệp để nuôi côn trùng. Đây là chiến lược đang được Ynsect của Pháp áp dụng để nuôi bọ cánh cứng trong một nhà máy ở gần Amiens. Công ty này chuyên nghiên cứu về thực phẩm cho người và động vật được chế biến từ côn trùng.
Không chỉ ngoài cánh đồng, có một lượng không nhỏ lương thực thực phẩm bị mất mát trong quá trình vận chuyển và lưu trữ. Để tránh tình trạng này, tại Mỹ, tập đoàn thịt lợn khổng lồ Smithfield Foods đã hợp tác với Logistician Lineage để mở một trung tâm phân phối tự động hiện đại ở Olathe (Kansas).
Với môi trường không khí được kiểm soát và siêu tự động, cơ sở này sẽ tối ưu hóa thời gian lưu trữ, cho phép nhà chế biến thịt lợn hàng đầu này của Mỹ giảm được 50% lượng thực phẩm hư hỏng trong vòng 10 năm tới.
Ở khâu cuối của chuỗi cung ứng, công ty Too Good to Go của Pháp – chuyên bán lại các mặt hàng thực phẩm tồn của các cửa hàng, nhà hàng và cơ sở kinh doanh trên ứng dụng của mình với giá khuyến mãi – đang cố gắng thay đổi cách nhìn nhận về hạn sử dụng, nguyên nhân của 10% rác thải thực phẩm ở các hộ gia đình.
Công ty này đã tạo ra một ứng dụng di động kết nối khách hàng đến các nhà hàng và cửa hàng có thực phẩm tồn kho. Được sử dụng ở các thành phố lớn của châu Âu và Bắc Mỹ, ứng dụng này cung cấp thông tin cụ thể về sự khác biệt giữa ngày bảo đảm chất lượng tối thiểu (Best before – mùi, vị, màu sắc… vẫn bảo đảm chất lượng tối thiểu và việc sử dụng một thời gian ngắn sau ngày này không gây ảnh hưởng sức khỏe) và ngày hết hạn sử dụng (Expire date), sử dụng sau ngày này, độ an toàn của sản phẩm không còn đảm bảo sức khỏe).
Có mặt tại 17 quốc gia, ứng dụng này tuyên bố tiết kiệm được 146 triệu bữa ăn. Với số tiền hoa hồng được khấu trừ từ mỗi giỏ hàng được bán, công ty khởi nghiệp này có thể tài trợ cho các hoạt động chống lãng phí thực phẩm ở mọi cấp độ, từ thành phố đến trường học và cá nhân người tiêu dùng.

Theo Thu Hà (P/V TTXVN Tại Paris)